.png)
Overal zien we op jachten roestvrij of roestvast staal (RVS): preekstoelen, relingen, scharnieren, schroefassen enzovoort. Dit danken we voornamelijk aan het feit dat het blinkt, sterk en betaalbaar is.
Wat is roestvrij staal eigenlijk (en wat is de toepassing op boten en jachten)?
Roestvrij staal is hoofdzakelijk ijzer dat gemengd is met chroom en nikkel en soms nog andere kleine hoeveelheden stoffen, zoals molybdeen, kobalt en andere zaken.
Het chroom in het RVS gaat in contact met zuurstof oxideren en een beschermende laag leggen op ons roestvrij staal. Dit chroom is echter niet goed bestand tegen zuur en daarom (maar ook voor andere redenen, zie onder) voegt men nikkel toe.
De hoeveelheid chroom en nikkel in ons mengsel bepaalt welke soort RVS we bekomen. Afhankelijk van de toepassing vindt men verschillende soorten RVS. Zo vindt men bijvoorbeeld in bestek veel chroom maar geen of weinig nikkel (nikkel is duur). Daarom zal u ook zien dat bij gebruik van bestek in zout water dit bestek snel corrodeert (blue water zeilers doen immers wel eens de afwas in zeewater). U ziet ook onmiddellijk dat ‘roestvrij’ een niet zo goed gekozen term is. Het ‘roest’ misschien niet, het blijft blinken, maar het corrodeert wel.
Andere redenen om weinig nikkel te gebruiken is om bijvoorbeeld hogere treksterktes te bekomen. Deze treksterktes variëren dus volgens de legering. Voor ons is echter vooral het type 316L van belang en dat is sterker (in treksterkte) dan staal S235 (gewoon staal), maar niet veel sterker dan het betere staal (S355) en veel minder dan hoogsterktestaal zoals Weldox. RVS heeft minder ‘rek’ en breekt dus ‘meer onverwacht’ om het eenvoudig te zeggen. Daarom is een haak of shackle in hoogsterktestaal, zoals altijd gebruikt in visserij, de baggerwereld, of industrie, veel sterker dan een in RVS.
Hoe worden de soorten RVS voor een boot geïdentificeerd?
De verschillende soorten worden aangeduid met een nummer volgens hun gehalte ijzer, chroom, nikkel en andere. Voor wie een boot wilt kopen zijn 304 en 316 de meest voorkomende (dit is eigenlijk een aanduiding die uit de USA komt). Ook het koolstofgehalte in het RVS is van belang. Dit moet laag gehouden worden om andere vormen van corrosie, bijvoorbeeld na het lassen, te voorkomen. We zien dit dan aangeduid als 316L (laag koolstof gehalte).
Men gaat nog andere elementen toevoegen om nog meer corrosiebestendig te zijn zoals molybdeen.
Op bouten en moeren en ander bevestigingsmateriaal wordt dit bij ons niet aangeduid met bijvoorbeeld 316L maar in dit geval met A4. Dit A4 is het beste RVS voor bevestigingstoepassing in de yachting. A4 is 316L RVS met 16% chroom, 10% nikkel en 2% molybdeen en een laag koolstofgehalte.
Een andere veel gebruikte, goedkopere soort, is A2. Dit is RVS304 met 18% chroom, 8% nikkel en veel gebruikt voor schroefassen.
De corrosiebestendigheid is bij A2 RVS minder maar daarom nog niet slecht. Indien u een moer of bout koopt is het prijsverschil echter zo weinig dat u toch beter voor het beste kiest: A4. Als er niets vermeld staat op de moer of bout, koop het dan niet.
Vooral bij schroefassen zal men nu ook nieuwe soorten zien, soorten die sterker zijn, beter bestand tegen corrosie enzovoort. Ze zijn niet voor de yachting speciaal ontwikkeld maar eerder voor de industrie (boortorens, visserij, …). Ze kunnen echter ook heel nuttig zijn in de yachting wegens hun betere eigenschappen. Omdat ze sterker zijn kunnen bijvoorbeeld lichtere schroefassen gemaakt worden (de diameter kan dan kleiner zijn voor dezelfde sterkte als een 316 as bijvoorbeeld).
Het nadeel is de kost. Het materiaal is veel duurder en is meestal moeilijker te bewerken, dus de fabricatie van bijvoorbeeld een schroefas zal ook duurder zijn door het meerwerk.
Er bestaan te veel van die nieuwe soorten om op te noemen: duplex, superduplex, hyper duplex, aquamet17, noem maar op.
In de meeste gevallen in yachting is 316L (A4 dus) het beste geschikt.
Welke vormen van corrosie zijn het meest voorkomend bij gebruik van RVS?
1. Putcorrosie en spleetcorrosie
Dit is corrosie die heel lokaal ontstaat door de inwerking van chloor ionen. Dit chloor zit in zout (NaCl) en dus in zeewater. Deze chloor ionen breken de beschermende chroom laag af. Dit afbreken van de chroom laag kan ook gewoon door gebrek aan zuurstof, zoals bijvoorbeeld tussen moer en bout. Vooral als water aanwezig is ontstaat galvanische corrosie, aangezien er twee verschillende soorten metaal zijn. Deze zijn een elektrische verbinding en een elektrolyt: ijzer met en zonder chroomoxide en water. U kan in het artikel over elektrolyse lezen hoe dit in zijn werk gaat.
Een element dat deze putcorrosie versterkt is temperatuur. Pas dus op voor gebruik van RVS in de uitlaat van de motor!
Chloor ionen zijn hier de grote boosdoener. We raden dus sterk aan geen ontsmettende chloortabletten in uw RVS water reservoirs te gooien.
2. Interkristallijne corrosie
Bij het lassen van RVS op het scheepsstaal verandert de samenstelling van het metaal op en rond de las. Vooral van belang hierbij is dat de koolstof van het RVS (weinig) en het staal (veel koolstof) zich verbinden met de chroomatomen. Daardoor wordt deze zone minder corrosiebestendig en bovendien harder, dus meer broos. Daarom ziet men veelal breuken net naast de las RVS – staal. Dit kan heel grote gevolgen hebben bijvoorbeeld indien RVS-bevestigingen van verstaging op het stalen dek zijn gelast.
Het kan ook in de verstaging: de RVS kabel kan broos worden en plots breken in tegenstelling tot staal bijvoorbeeld. Daarom gebruikt men bijvoorbeeld in de industrie of de visserij weinig of geen RVS haken in kranen. Hetzelfde geldt voor de kabels: kranen en winches zijn bijna altijd uitgerust met staalkabels.
3. Galvanische corrosie
Vooral bij aluminium, dat veel minder ‘edel’ is dan RVS, zien we veel corrosie ontstaan indien deze twee metalen aan mekaar verbonden zijn. Waar zien we dit vooral? Uiteraard op aluminium boten, maar ook op aluminium masten waar bevestigingen op de mast zijn geklonken met klinknagels zonder isolerende laag, op aluminium roerassen, enzovoort.
Soms heeft galvanische werking positieve effecten: zo gaat een RVS schroefas minder snel putcorrosie ontwikkelen doordat de stalen romp het galvanisch ‘beschermt’. Daarom is het ook aan te raden bij GRP of FRP rompen assen galvanisch te beschermen.
4. Spannings- en vermoeiingscorrosie
Vooral in warme klimaten kan de combinatie corrosie (door zout op de verstaging bijvoorbeeld) en wisselende spanning leiden tot breuk. Een verstaging, vooral op lange zeereizen, is voortdurend wisselend belast. Oude verstaging kan er dus wel nog mooi uitzien maar moeten we toch als verdacht beschouwen en moet regelmatig streng onder de loep genomen worden. Sommige verzekeraars eisen daarom dat verstaging om de 10 jaar gewoon wordt vervangen.
Ook in heel koude klimaten moeten we opletten met verstaging: deze krimpt door de oude temperaturen en zo verhoogt de spanning. Wij maakten in Canada een temperatuur van min 17° en 65 knopen wind mee, gelukkig in de haven. In dergelijke omstandigheden is het van cruciaal belang de verstaging niet te hard aan te spannen. Hiernaast krijg je nog allerlei andere onaangename fenomenen in metalen bij extreem koude temperaturen.
Hoe kunnen we bij aankoop van een tweedehands jacht of boot controleren met welk soort RVS we te maken hebben?
Vooreerst staat op alle goede kwaliteit RVS bevestigingsmateriaal of shackles de vermelding A2 of A4. Staat er niets op, behandel het dan als verdacht en koop het niet. Een andere mogelijkheid is het gebruik van een magneet. RVS316 is NIET magnetisch. 304 kan licht magnetisch zijn (vooral als het bijvoorbeeld gedraaid is, zoals een schroefas).
Opgelet: wij hebben het meegemaakt dat een D-sluiting van diameter 12mm brak. Bij nazicht bleek dat de binnenkant messing was, met een mooie chroom laag erop. De verkoper had ons dit verkocht als ‘goeie kwaliteit inox want ’t is niet magnetisch’! We hadden dit gekocht bij een handelaar van scheepsbenodigdheden die nog steeds actief is hier in België, dus wees gewaarschuwd.
Moraal van het verhaal: RVS op het water is een fantastisch product, maar wees op uw hoede voor de beperkingen ervan, alsook voor slechte, ongeschikte kwaliteiten.